Waarom reageren hoogbegaafden zo raar op complimenten? Vinden ze zichzelf zó goed?

Veel hoogbegaafde kinderen (en volwassenen) gaan moeizaam om met complimenten. Stel dat je als ouder zegt: ‘Je bent zo slim, ik wist wel dat je een tien kon halen voor topografie.’ en je kind reageert vervolgens onwillig, zelfs geïrriteerd of boos. Hoe kan dat? Kan het niet omgaan met een complimentje?

De invulling ‘Zijn ze daar te arrogant voor?’ of ‘Vinden ze zichzelf dan zó goed?’ is verwarrend en doorgaans pijnlijk. Hoogbegaafden leggen de lat vaak heel erg hoog voor zichzelf, een gevolg van perfectionisme, faalangst en het willen voldoen aan verwachtingen. Zo’n compliment klinkt dan als een verkapte vorm van kritiek: ‘Eindelijk eens een hoog cijfer’.

Hoogbegaafden zijn vaak erg gevoelig voor kritiek. Vandaar dat een compliment ook zo opgevat kan worden: het kind (de volwassene) is onbewust alert op ‘bewijs’ voor het tekortschieten, het falen. In geval van een hoog IQ kan dit zich erg richten op school/werkprestaties.

‘Zag ik er dan saai uit?!’

Misschien is dit proces herkenbaar als je het vergelijkt met iemand die onzeker is over zijn/haar uiterlijk. Als je tegen zo iemand iets te enthousiast zegt ‘Wat staat dat je goed, een jurk!’, dan maak je kans op een sip gezicht bij de vrouw in de jurk. Als zij zich al een tijd afvraagt of ze er wel leuk genoeg uitziet, klinkt zo’n compliment wellicht als ‘Stukken beter dan die suffe, saaie broeken van je’. Het is een duivels trucje van Onzekerheid, met z’n valse stem. Die zit te loeren op een kans om te zeggen ‘Zie je wel?! Jij bent lelijk/saai/dom/lui.’

Als je dat terugkoppelt naar het kind dat enigszins narrig een tien op tafel gooit, zie je dat het geen arrogantie is, maar juist onzekerheid die het kind gespannen maakt.

‘Goed gewerkt!’

Is het dan beter om niets te zeggen, als je blij bent dat je kind zijn/haar best heeft gedaan? Nee, zeker niet. De meeste pedagogen en hoogbegaafdheidscoaches zullen je hetzelfde advies geven: maak complimenten over het proces. Adresseer de inspanning die is geleverd in plaats van het resultaat. Zeg liever: ‘Wat fijn dat je geoefend hebt, kijk, het levert je toch mooi een tien op’.

En geef het kind de ruimte om er zelf iets over te zeggen: ‘Wauw, een tien, hoe vind je dat?’ Zo kan het uiten dat het best trots is, of misschien juist wel lucht geven aan die onzekerheid. Als het reageert met ‘Jij vindt zeker dat ik dat elke keer moet halen?’ dan is dat een mooi moment om het er eens over te hebben. Wat verwacht jij van je kind? Wat vind je van zijn verwachtingen over de schoolprestaties? Wat vindt hij zelf?

Waar het echt om gaat

Eerlijk gezegd vind ik het helemaal niet zo belangrijk of mijn dochter een tien haalt bij topografie. Belangrijker vind ik het dat ze leert om haar best te doen, ook voor dingen die saai lijken. En we kunnen met veel lol fantaseren over wat er gebeurt als je geen idee hebt waar een plaats in Nederland ligt. Dat prikkelt haar fantasie en helpt bij het schrijven van teksten op school.

Al pratend kom ik er soms achter dat ze om een heel andere reden haar best is gaan doen. In dit geval: de Beste Vrienden Quiz (tv-programma van ZAPP). Daar wil ze ooit aan meedoen en ze heeft besloten zich voor te bereiden. ‘Je zal toch maar verliezen omdat je zoiets niet weet en iedereen weet het wel.’

Mooi, bedankt voor de informatie… ik geef voortaan als compliment: ‘Goed geoefend! Weer een stukje dichter bij de finale van de Beste Vrienden Quiz!’ En dan straalt ze. 🙂